Giữa một kỷ nguyên bùng nổ của các nền tảng phát trực tuyến, mạng xã hội và nội dung được tuyển chọn tỉ mỉ, nhiều người trong chúng ta có thể đã bỏ lỡ Internet Archive. Đây là một “cỗ máy thời gian kỹ thuật số” độc đáo, nơi lưu giữ quá khứ và mở ra một kho tàng giải trí, kiến thức phong phú mà rất nhiều độc giả Việt Nam có thể chưa từng biết đến, nhưng lại vô cùng hữu ích và đáng giá để khám phá. Nền tảng này không chỉ là một thư viện số mà còn là một kho lưu trữ khổng lồ về lịch sử internet, điện ảnh, truyền hình, âm nhạc và phần mềm, hoàn toàn miễn phí và hợp pháp.
Wayback Machine: “Cỗ Máy Thời Gian” của Internet
Lần đầu tiên tôi biết đến Internet Archive là qua công cụ mang tính biểu tượng nhất của nó: Wayback Machine. Tôi đã thực sự kinh ngạc khi tìm thấy các phiên bản của những trang web mà tôi từng tự mình xây dựng hoặc tham gia phát triển từ nhiều năm trước, một số trang thậm chí còn sử dụng tên miền cũ mà tôi đã ngừng gia hạn từ lâu. Với Wayback Machine, bạn có thể ghé thăm các trang web từ tận năm 1996. Bạn còn nhớ những đồ họa pixel tệ hại, phông chữ lòe loẹt và bố cục thô sơ của Geocities không? Internet Archive chắc chắn lưu giữ tất cả!
Giao diện Wayback Machine trên Internet Archive hiển thị lịch sử các trang web theo dòng thời gian
Không chỉ là một chuyến đi ngược dòng ký ức đầy hoài niệm, Internet Archive còn là một biên niên sử quan trọng ghi lại quá trình tiến hóa của Internet. Nó cho phép chúng ta xem lại các sự kiện quan trọng, các phong trào chính trị và những hiện tượng lan truyền trên mạng xã hội mà có thể đã bị lãng quên theo thời gian, giúp chúng ta hiểu rõ hơn về những viên gạch nền tảng của Kỷ nguyên Kỹ thuật số. Chỉ với vài cú nhấp chuột, bạn có thể thấy Amazon đã bắt đầu như thế nào với tư cách một nhà sách trực tuyến non trẻ, hoặc những video đầu tiên được đăng tải lên một nền tảng mới đột phá mang tên YouTube.
Thư Viện Phim Cổ Điển và Độc Đáo Khổng Lồ
Những tín đồ điện ảnh chắc chắn sẽ cực kỳ thích thú với thư viện phim đáng kinh ngạc của Internet Archive, bao gồm hơn 14 triệu bộ phim. Từ những tác phẩm kinh điển của kỷ nguyên vàng Hollywood cho đến những bộ phim hạng B ít người biết đến mà khó có khả năng xuất hiện trên các dịch vụ phát trực tuyến khác, bạn sẽ tìm thấy vô số tựa phim ở mọi thể loại. Tất cả đều thuộc phạm vi công cộng hoặc được tải lên hợp pháp, cho phép bạn xem trực tuyến hoặc tải về mà không cần bận tâm về vấn đề bản quyền.
Menu phim trên Internet Archive với các thể loại và bộ sưu tập khác nhau như Phim Câm, Phim Cổ điển
Bộ sưu tập này thực sự là một món quà cho những ai yêu thích lối kể chuyện cổ điển, với các tác phẩm như phim câm của Charlie Chaplin, những pha đóng thế điên cuồng của Buster Keaton, cùng với các tác phẩm kinh điển đình đám như Nosferatu, Metropolis, và Plan 9 from Outer Space. Các nhà phê bình điện ảnh và sinh viên ngành phim đã coi Internet Archive là một nền tảng thiết yếu để bảo tồn những tác phẩm điện ảnh có giá trị văn hóa và những thước phim quý hiếm trong lịch sử điện ảnh. Điều tuyệt vời là không có quảng cáo, không có phí trả tiền hay bất kỳ hạn chế nào khi bạn thưởng thức những bộ phim kinh điển yêu thích của mình.
Kho Tàng Chương Trình TV Từ Quá Khứ
Nếu bạn cũng giống như tôi, đang phải chịu đựng “sự mệt mỏi vì phí thuê bao” khi bạn đã chán ngấy các khoản phí phát trực tuyến TV và nội dung trì trệ, thì Internet Archive mang lại một sự giải tỏa đáng hoan nghênh. Internet Archive lưu trữ một loạt lớn các chương trình tiếp cận công chúng, các chương trình truyền hình kinh điển, các bản tin tức quan trọng và thậm chí cả những quảng cáo cũ kỹ mang tính hoài niệm trong kho dữ liệu của mình.
Giao diện tìm kiếm chương trình truyền hình trên Internet Archive hiển thị các kết quả và bộ lọc theo năm phát sóng
Tôi đặc biệt thích xem lại các chương trình truyền hình đã ngừng phát sóng từ lâu, bao gồm phim hoạt hình của Warner Bros., các bộ phim sitcom “sến sẩm” của thập niên 1990, và các loạt phim giáo dục như Cosmos phiên bản gốc của Carl Sagan.
Một tính năng mà tôi thấy đặc biệt hấp dẫn là kho lưu trữ các tin tức lịch sử. Tại đây, bạn có thể xem lại các bản tin gốc về những sự kiện quan trọng, bao gồm các cuộc khủng hoảng tài chính mang tính bước ngoặt, các cuộc xung đột quốc tế, lễ nhậm chức tổng thống, lễ đăng quang, các biến động chính trị và những thành tựu thể thao, chính xác như những gì đã diễn ra.
Thư Viện Sách Kỹ Thuật Số Trong Tầm Tay
Những “mọt sách” sẽ thấy Internet Archive đặc biệt hữu ích, vì đây là nơi tập hợp một trong những thư viện kỹ thuật số phong phú nhất trên hành tinh. Internet Archive lưu trữ hơn 44 triệu văn bản để cho mượn hoặc tải về, có thể cạnh tranh với bất kỳ kho lưu trữ thể chế hiện có nào.
Trong khi các nền tảng sách điện tử khác thường tập trung vào các xu hướng hiện tại và các bản phát hành mới, Internet Archive lại cung cấp một kho tài liệu đa dạng, bao gồm các sổ tay kỹ thuật cũ, sách nấu ăn, tiểu thuyết đã hết bản quyền, truyện tranh rẻ tiền (pulp fiction), và các sách giáo khoa hiếm. Cho dù bạn là một học giả, nhà nghiên cứu hay đơn giản là người yêu văn học, Internet Archive là một nguồn tài nguyên thiết yếu giúp làm phong phú và cung cấp thông tin.
Một trong những tính năng yêu thích của tôi là Thư viện cho mượn (Lending Library), nơi bạn có thể mượn văn bản dưới các định dạng BookReader, PDF hoặc EPUB trong hai tuần, hoàn toàn miễn phí. Điều này đặc biệt hữu ích nếu bạn đang học tập, đặc biệt là khi bạn có ngân sách hạn hẹp hoặc hạn chế quyền truy cập vào thư viện truyền thống.
Kho Lưu Trữ Phần Mềm và Game Cổ Điển
Nếu bạn yêu thích việc chơi hoặc nghiên cứu các trò chơi cổ điển, Internet Archive chứa đầy phần mềm retro và các tựa game vintage. Sử dụng công nghệ giả lập, bạn có thể chơi các game MS-DOS và game arcade đời đầu trực tiếp trong trình duyệt web của mình, mà không cần tải bất kỳ tệp nào.
Giao diện kho lưu trữ phần mềm và game trên Internet Archive với các tựa game arcade kinh điển và hệ điều hành cũ
Ngoài ra, có một cơ sở dữ liệu lớn về các hướng dẫn sử dụng và phần mềm từ những ngày đầu của máy tính, cũng như các mô phỏng hệ điều hành cổ điển. Điều này rất quan trọng để bảo tồn lịch sử phần mềm mà lẽ ra đã có thể bị mất đi theo thời gian do các bản cập nhật liên tiếp hoặc sự lỗi thời. Đối với tôi, nó còn là cơ hội để sống lại những ký ức đầu tiên về niềm vui chơi game và máy tính.
Kho Báu Âm Nhạc: Hòa Nhạc và Âm Thanh Hiếm Gặp
Là một người yêu âm nhạc, Internet Archive giống như một món quà từ trời ban. Mặc dù tôi yêu thích sự tiện lợi của các nền tảng phát nhạc trực tuyến và YouTube, nhưng thư viện của chúng không phải lúc nào cũng đầy đủ, đặc biệt khi nói đến những bản nhạc hiếm và các buổi biểu diễn trực tiếp. Thật ấn tượng, Live Music Archive là nơi lưu giữ hơn 270.000 bản ghi hòa nhạc, bao gồm một số ban nhạc và nghệ sĩ yêu thích của tôi, có từ nhiều thập kỷ trước.
Bên cạnh các buổi hòa nhạc, có vô số chương trình radio, podcast và album “khó tìm” để bạn lắng nghe, cũng như các bản ghi âm lời nói (spoken word) và thư viện âm thanh môi trường. Những bản ghi âm sau này đã rất hữu ích cho các dự án sáng tạo nội dung và âm nhạc kỹ thuật số của tôi. Thật dễ dàng để bạn lạc vào một “hố sâu thỏ” của các nội dung âm thanh kỳ lạ từ quá khứ, có thể gợi lại những ký ức xa xưa hoặc mang đến những trải nghiệm mới mẻ cho đôi tai của bạn.
Internet Archive giống như một phòng trưng bày ẩn giấu của internet. Miễn phí, hợp pháp và giải trí bất tận, nó lặng lẽ bảo tồn biên niên sử lịch sử kỹ thuật số cho các thế hệ hiện tại và tương lai thưởng thức. Chắc chắn, nó không hoàn toàn không có lỗi. Giao diện có vẻ lỗi thời và hơi lộn xộn, và Internet Archive từng phải chịu một sự cố bảo mật nghiêm trọng do một cuộc tấn công vào dịch vụ của họ. Việc phân loại có thể rõ ràng hơn, và công cụ tìm kiếm chính xác hơn, nhưng đó chỉ là những chi tiết nhỏ.
Điều làm nên sự đặc biệt của Internet Archive chính là sự đơn giản của nó. Không bị ngập tràn quảng cáo, không sử dụng tiếp thị hung hãn hay các thuật toán phức tạp, nó giống như một bảo tàng kỹ thuật số, được quản lý tỉ mỉ và không ngừng mở rộng, mang đến khả năng khám phá dường như vô tận cho bất cứ ai quan tâm đến lịch sử, văn hóa và sự sáng tạo của con người.
Bất cứ khi nào bạn cuộn chuột một cách vô thức trên mạng xã hội hoặc lướt qua một ứng dụng phát trực tuyến “đứng yên”, hãy thử ghé thăm Internet Archive. Bạn có thể sẽ tìm thấy điều gì đó khơi gợi sự tò mò của mình, gợi lại một ký ức xa xưa, hoặc đánh thức sở thích nghệ thuật của bạn. Nhưng hãy cẩn thận, một khi bạn đã bắt đầu khám phá những chiều sâu đáng kể của nó, bạn có thể sẽ rất khó để “ngoi lên thở”!
