ChatGPT đã trở thành một công cụ hỗ trợ đắc lực trong nhiều lĩnh vực, từ việc lên kế hoạch hằng ngày đến xây dựng các ứng dụng web phức tạp. Với kho kiến thức khổng lồ và khả năng xử lý ngôn ngữ ấn tượng, ít ai nghĩ rằng mô hình trí tuệ nhân tạo này lại có thể gặp khó khăn trước những câu đố logic tưởng chừng đơn giản. Điều này đặt ra câu hỏi về giới hạn của ChatGPT và cách thức nó “tư duy”. Bài viết này sẽ đi sâu phân tích những trường hợp cụ thể khi ChatGPT, đặc biệt là phiên bản ChatGPT-4o mới nhất, đã mắc phải các lỗi logic cơ bản, cho thấy AI hoạt động dựa trên nhận diện mẫu thay vì sự sáng tạo hay suy luận thông thường như con người.
1. Câu Đố Đua Ngựa: Khi ChatGPT Tự Thêm “Luật Chơi”
Hãy bắt đầu với một câu hỏi logic đơn giản: “Bạn có sáu con ngựa và muốn đua chúng để xem con nào nhanh nhất. Cách tốt nhất để làm điều này là gì?”
Câu trả lời hiển nhiên nhất là hãy cho cả sáu con ngựa cùng đua một lượt. Đó chính là cách nhanh nhất để xác định con ngựa về đích đầu tiên. Tuy nhiên, ChatGPT lại nghĩ khác. Nó tự tin đề xuất chia ngựa thành hai nhóm ba con, cho chúng đua, sau đó cho những con thắng cuộc đua lại với nhau. AI khẳng định đây là cách nhanh nhất để xác định người chiến thắng với số lượt đua ít nhất.
ChatGPT mắc lỗi tư duy logic trong câu đố đua ngựa
Trong một kịch bản thực tế với đường đua hẹp, câu trả lời của ChatGPT có thể hợp lý. Nhưng trong câu đố giả định này, không có giới hạn về số lượng ngựa có thể đua cùng lúc. ChatGPT đã tự thêm một ràng buộc không tồn tại và xây dựng logic của nó dựa trên đó. Điều này cho thấy ChatGPT không thực sự sáng tạo trong tư duy. Nó giống như một “nghệ nhân ngôn từ” đưa ra câu trả lời có vẻ hợp lý nhất dựa trên dữ liệu đã được huấn luyện, nhưng lại bỏ qua sự hiển nhiên khi gặp phải những tình huống cần tư duy linh hoạt.
2. Câu Đố Nông Dân Qua Sông: Bỏ Qua Chi Tiết Quan Trọng
Đây là một phiên bản cải tiến của câu đố kinh điển: “Một người nông dân muốn qua sông và mang theo một con sói, một con dê và một cây bắp cải. Anh ta có một chiếc thuyền với ba ngăn riêng biệt an toàn. Nếu sói và dê ở một mình trên bờ, sói sẽ ăn dê. Nếu dê và bắp cải ở một mình, dê sẽ ăn bắp cải. Làm thế nào người nông dân có thể đưa tất cả chúng qua sông một cách hiệu quả mà không có gì bị ăn?”
Phiên bản cổ điển của câu đố này (không có ngăn riêng biệt an toàn) có thể làm khó một đứa trẻ 5 tuổi. Nhưng với chi tiết “ngăn riêng biệt an toàn”, câu trả lời trở nên quá rõ ràng: Người nông dân chỉ cần đặt sói, dê và bắp cải vào các ngăn của chúng và qua sông trong một chuyến duy nhất. Rất đơn giản.
Tuy nhiên, ChatGPT đã bỏ qua hoàn toàn phần “ngăn riêng biệt an toàn”. Nó đề xuất người nông dân thực hiện bốn chuyến đi đi lại để đưa mọi thứ qua sông một cách an toàn, cho rằng các loài vật và bắp cải vẫn dễ bị tổn thương. Có vẻ như ChatGPT bị mắc kẹt trong khuôn mẫu truyền thống của câu đố này.
ChatGPT sai sót khi giải câu đố nông dân qua sông
Vì phiên bản cổ điển của câu đố này đã được lưu hành rộng rãi trên mạng, AI mặc định sử dụng nó. Điều này nhắc nhở chúng ta rằng ChatGPT không giải quyết vấn đề bằng suy luận thông thường của con người. Nó sử dụng các mẫu dữ liệu đã học, không phải logic thực sự. Kết quả là, ChatGPT có thể thất bại với một câu đố đơn giản như thế này nhưng lại có thể xây dựng một ứng dụng web từ đầu hoặc thực hiện các tác vụ phức tạp hơn. Ngay cả mô hình o1, được quảng bá là có khả năng suy luận tiên tiến hơn, cũng mắc phải lỗi tương tự.
3. Câu Đố Ai Đứng Bên Phải Alan?: Thử Thách Tư Duy Không Gian
“Alan, Bob, Colin, Dave và Emily đang đứng trong một vòng tròn. Alan đứng ngay bên trái của Bob. Bob đứng ngay bên trái của Colin. Colin đứng ngay bên trái của Dave. Dave đứng ngay bên trái của Emily. Ai đứng ngay bên phải của Alan?”
Đây là một câu hỏi “đánh lừa” để kiểm tra khả năng tư duy không gian của bạn. Tuy nhiên, bạn không cần sơ đồ hay bất kỳ hình dung phức tạp nào. Thông tin đầu tiên đã chính là câu trả lời: Nếu Alan đứng ngay bên trái của Bob, thì Bob phải đứng ngay bên phải của Alan. Đáp án là Bob.
ChatGPT thường gặp khó khăn với các câu hỏi về không gian. Nó hoạt động tốt với từ ngữ và ngôn ngữ (toán học và lập trình cũng là các dạng ngôn ngữ), nhưng các vấn đề không gian lại làm nó lúng túng. Một câu hỏi như thế này có vẻ cần tính toán trực quan nhưng thực chất lại không, và điều đó càng làm AI bối rối.
ChatGPT gặp khó khăn với câu hỏi tư duy không gian
Trong trường hợp được kiểm tra, ChatGPT đã cung cấp một hình dung khá chi tiết về vòng tròn nhưng lại suy luận rằng Emily đứng bên phải của Alan. Ngay cả theo logic của chính nó, điều này cũng không chính xác: Emily đứng bên phải của Dave, không phải Alan. Một lần nữa, ChatGPT có thể mô phỏng trí thông minh, nhưng nó không thực sự suy luận. Điều này cảnh báo về hiện tượng “AI hallucination” – khi AI đưa ra thông tin sai lệch nhưng rất tự tin và trôi chảy, khiến người dùng dễ dàng tin theo nếu không biết trước câu trả lời chính xác.
4. Câu Đố Russian Roulette: Sai Lầm Trong Tính Toán Xác Suất
“Bạn đang chơi Russian roulette với một khẩu súng lục sáu viên. Đối thủ của bạn nạp năm viên đạn, quay các buồng, và bắn vào chính mình, nhưng không có viên đạn nào thoát ra. Anh ta cho bạn lựa chọn có nên quay lại buồng đạn trước khi bắn vào bạn hay không. Anh ta có nên quay lại không?”
Có! Anh ta nên quay lại. Chỉ còn một buồng rỗng, và đối thủ đã sử dụng nó. Điều đó có nghĩa là buồng tiếp theo chắc chắn có đạn. Nếu các buồng được quay lại, có 1/6 cơ hội nó có thể rơi vào buồng rỗng.
ChatGPT bắt đầu khá mạnh mẽ bằng cách gợi ý đối thủ nên quay lại, nhưng sau đó lại tính toán xác suất sai. Nó lập luận sai rằng có 5/6 khả năng phát bắn tiếp theo sẽ gây tử vong nếu các buồng không được quay, và sau đó lại cho rằng tỷ lệ cược là như nhau bất kể có quay hay không. Cuối cùng, AI tự mâu thuẫn trong lập luận của mình.
ChatGPT mắc lỗi tính xác suất trong trò chơi Russian Roulette
Mặc dù bạn có thể sử dụng ChatGPT như một chuyên gia phân tích dữ liệu để tính toán các xác suất phức tạp, nhưng như những câu đố này cho thấy, nó vẫn có thể vấp ngã ngay cả với logic cơ bản. Trong mỗi trường hợp, lỗi của AI rất dễ nhận ra vì chúng ta đã biết trước câu trả lời. ChatGPT là một “bậc thầy ngôn từ”. Các phản hồi của nó rất tự tin và được trình bày trôi chảy đến mức ngay cả một câu trả lời sai cũng có thể trở nên thuyết phục. Nếu bạn không biết điều đó sai, bạn có thể trở thành nạn nhân của “AI hallucination”.
Kết Luận
ChatGPT rõ ràng là một công nghệ xuất sắc về nhiều mặt, nhưng những ví dụ trên là lời nhắc nhở quan trọng về giới hạn của nó. AI không “tư duy” như con người; nó chủ yếu tái tạo các mẫu thông tin từ dữ liệu khổng lồ mà nó đã được huấn luyện. Khi bạn hỏi nó một câu hỏi như những câu đố trên, nó dựa vào cùng một khuôn mẫu và có thể bị mắc kẹt trong vòng lặp của sự tự tin thái quá.
Hãy xem ChatGPT như một công cụ hỗ trợ, không phải là một “cái nạng” để dựa dẫm hoàn toàn. Nó tuyệt vời cho việc động não, tóm tắt thông tin và hỗ trợ các tác vụ ngôn ngữ. Tuy nhiên, đừng bao giờ dựa vào nó như một sự thay thế cho tư duy logic, sự sáng tạo và khả năng suy luận thông thường của con người. Luôn kiểm tra lại thông tin quan trọng để tránh những sai lầm không đáng có do hiện tượng AI hallucination gây ra.
