Ổ cứng HDD (Hard Disk Drive) là trái tim lưu trữ của máy tính, nơi chứa đựng mọi dữ liệu quan trọng từ những bức ảnh kỷ niệm, tài liệu công việc cho đến các tập tin cá nhân quý giá. Tuy nhiên, phần lớn người dùng công nghệ tại Việt Nam lại đang vô tình làm hỏng ổ cứng HDD của mình thông qua những thói quen hàng ngày tưởng chừng vô hại. Ổ cứng có thể hỏng sớm hơn dự kiến, và nguyên nhân luôn đến từ những sai lầm dễ phòng tránh mà ít ai để ý đến. Việc hiểu rõ những thói quen này và thay đổi chúng sẽ giúp kéo dài đáng kể tuổi thọ ổ cứng của bạn, đồng thời bảo vệ an toàn cho kho dữ liệu quý giá.
1. Tắt Máy Tính Không Đúng Cách
Một trong những thói quen gây hại nhất cho ổ cứng HDD chính là việc tắt máy tính một cách đột ngột, chẳng hạn như rút dây nguồn hoặc giữ nút nguồn cho đến khi máy tắt hẳn. Dù hành động này có vẻ nhanh chóng và tiện lợi, nhưng lại cực kỳ nguy hiểm cho ổ cứng của bạn.
Trong quá trình hoạt động, các đầu đọc/ghi của ổ cứng HDD luôn được đặt sát trên các đĩa quay (platters) với tốc độ rất cao. Khi bạn đột ngột cắt nguồn, ổ cứng không có đủ thời gian để hoàn thành các thao tác ghi dữ liệu đang dang dở và các đầu đọc/ghi bị buộc phải “đỗ khẩn cấp” (emergency park). Điều này có thể gây trầy xước bề mặt đĩa, làm hỏng các sector dữ liệu hoặc thậm chí gây tổn hại vĩnh viễn đến các bộ phận cơ học bên trong ổ đĩa, dẫn đến hiện tượng “head crash” – một dạng hỏng hóc nghiêm trọng.
Tắt máy tính Windows đúng cách để bảo vệ ổ cứng HDD
Nhiều người cho rằng một lần tắt máy không đúng cách sẽ không thành vấn đề. Nhưng trên thực tế, những tổn hại nhỏ này sẽ tích tụ dần theo thời gian, từ từ làm suy giảm độ tin cậy của ổ đĩa cho đến khi nó hỏng hoàn toàn.
Giải pháp rất đơn giản: luôn sử dụng quy trình tắt máy đúng cách của Windows. Nếu bạn thường xuyên gặp phải tình trạng mất điện đột ngột, hãy cân nhắc đầu tư một bộ Lưu Điện Liên Tục (UPS – Uninterruptible Power Supply). Thiết bị này sẽ cung cấp đủ thời gian để máy tính của bạn tắt nguồn an toàn khi có sự cố điện, đồng thời mang lại nhiều lợi ích khác như bảo vệ thiết bị khỏi các biến động điện áp.
2. Để Ổ Cứng HDD Đầy Dung Lượng Tối Đa
Việc “nhồi nhét” file vào ổ cứng cho đến khi không còn một byte trống nào là một thói quen khác đang dần giết chết ổ cứng HDD của bạn. Đây là lý do tại sao nó lại quan trọng.
Khi ổ đĩa gần đạt dung lượng tối đa, hệ điều hành Windows gặp khó khăn trong việc tạo các tệp tạm thời hoặc thực hiện các hoạt động bảo trì thiết yếu. Hệ thống bắt đầu hoạt động “cật lực” (thrashing), liên tục tìm kiếm những khoảng trống nhỏ nhất để hoàn thành các tác vụ cơ bản. Điều này buộc ổ đĩa phải hoạt động vất vả hơn gấp bội, tạo ra nhiệt lượng dư thừa và gia tăng sự hao mòn.
Dung lượng ổ đĩa Windows gần đầy báo hiệu rủi ro hỏng HDD
Ổ cứng HDD cần “không gian thở”; thông thường, nên để trống khoảng 10-15% tổng dung lượng để đảm bảo hiệu suất tối ưu. Việc ổ cứng liên tục phải “vật lộn” để tìm không gian trống cũng làm cho dữ liệu của bạn bị phân mảnh trên nhiều sector khác nhau, buộc ổ đĩa phải làm việc quá sức trong mỗi thao tác tập tin. Máy tính của bạn có thể trở nên chậm chạp chỉ vì bạn đã bỏ qua các cảnh báo về dung lượng lưu trữ.
Nếu bạn muốn lấy lại không gian, hãy bắt đầu bằng cách xác định những gì đang chiếm dụng ổ cứng của bạn và xóa các tệp không cần thiết. Làm như vậy sẽ cải thiện hiệu suất ổ đĩa và kéo dài tuổi thọ của nó.
3. Nhiệt Độ Cao – Kẻ Hủy Diệt Thầm Lặng Của HDD
Nhiệt độ là một trong những kẻ thù lớn nhất của ổ cứng HDD, hủy hoại chúng theo những cách mà hầu hết mọi người không bao giờ nhận ra. Các ổ cứng bị quá nhiệt có thể trông vẫn bình thường bên ngoài, nhưng chúng thường hỏng chỉ trong vài tháng do tổn thương nhiệt.
Bên trong ổ cứng chứa các linh kiện cơ khí chính xác có khả năng giãn nở và co lại theo sự thay đổi nhiệt độ. Khi các bộ phận này quá nóng, dung sai giữa các đầu đọc/ghi và đĩa quay sẽ bị lệch, gây ra lỗi dữ liệu và hư hỏng vĩnh viễn.
Bản đồ nhiệt cho thấy sự tỏa nhiệt của thiết bị, liên quan đến nhiệt độ HDD
Phần lớn, quạt bị kẹt bụi và các khe thông gió bị chặn tạo ra điều kiện như lò nung bên trong vỏ máy tính. Hãy kiểm tra nhiệt độ ổ đĩa của bạn thường xuyên — bất kỳ mức nào trên 55°C (131°F) đều đáng lo ngại, và nhiệt độ trên 60°C (140°F) là dấu hiệu của rắc rối lớn. Bạn nên vệ sinh máy tính để bàn của mình mỗi vài tháng, đặc biệt là các quạt và khe thông gió, để đảm bảo luồng không khí thích hợp xung quanh các ổ đĩa.
Cân nhắc việc thêm quạt tản nhiệt cho vỏ máy hoặc đặt máy tính của bạn cách xa các nguồn nhiệt. Ổ cứng HDD hoạt động tối ưu trong môi trường mát mẻ, thông gió tốt, và việc duy trì nhiệt độ phù hợp có thể kéo dài đáng kể tuổi thọ của chúng.
4. Di Chuyển Máy Tính Khi Đang Hoạt Động
Bên trong ổ cứng, các đầu đọc/ghi siêu nhỏ lơ lửng chỉ cách bề mặt đĩa quay vài nanomet, trong khi các đĩa này quay với tốc độ lên đến 7.200 vòng/phút. Bất kỳ chuyển động hoặc rung động đột ngột nào cũng có thể khiến các đầu đọc này va chạm vào bề mặt đĩa – một sự cố nghiêm trọng được gọi là “head crash” (đầu đọc va chạm).
Ngay cả những chuyển động nhẹ nhàng cũng có thể gây ra vấn đề. Nếu bạn di chuyển máy tính khi nó đang hoạt động, nó có thể tạo ra những rung động khiến các cơ chế bên trong ổ đĩa phải làm việc vất vả hơn để duy trì vị trí chính xác. Sự bù đắp liên tục này đẩy nhanh quá trình hao mòn linh kiện. Trong khi đó, máy tính xách tay xử lý chuyển động tốt hơn nhờ thiết kế chống sốc, nhưng ổ cứng máy tính để bàn lại yêu cầu sự ổn định cao.
Giải pháp rất đơn giản: luôn tắt nguồn máy tính trước khi di chuyển. Nếu bạn bắt buộc phải di chuyển một hệ thống đang chạy, hãy di chuyển nó từ từ và ổn định, tránh mọi chuyển động giật cục. Tốt hơn hết, hãy cân nhắc đầu tư vào một ổ cứng thể rắn SSD (Solid State Drive) để tăng tính di động và độ bền – nhưng nếu bạn vẫn đang sử dụng HDD, hãy coi nó như một thiết bị cơ khí chính xác và nâng niu nó.
5. Bỏ Qua Việc Chống Phân Mảnh (Defragment) HDD Định Kỳ
Khi Windows lưu trữ các tệp, nó không phải lúc nào cũng tìm thấy không gian liền kề, và thường chia nhỏ dữ liệu ra nhiều vị trí khác nhau trên ổ đĩa của bạn. Điều này được gọi là phân mảnh dữ liệu. Các đầu đọc/ghi của ổ cứng HDD phải liên tục “nhảy” khắp các vị trí trên đĩa để tập hợp lại các tệp bị phân mảnh này. Chuyển động tìm kiếm quá mức này tạo ra sự hao mòn không cần thiết trên các linh kiện cơ học, đồng thời làm cho mọi thao tác tệp trở nên chậm hơn và căng thẳng hơn cho ổ đĩa của bạn.
May mắn thay, Windows tích hợp sẵn các công cụ chống phân mảnh giúp sắp xếp lại dữ liệu phân tán thành các khối liền kề. Học cách chống phân mảnh ổ cứng HDD trong Windows có thể cải thiện cả hiệu suất và tuổi thọ của ổ đĩa.
Sự khác biệt giữa ổ cứng SSD và HDD trong việc chống phân mảnh
Hãy lên lịch chống phân mảnh hàng tuần hoặc hàng tháng để giữ cho ổ cứng HDD của bạn hoạt động trơn tru. Quá trình này giúp hợp nhất các tệp bị phân mảnh, giảm căng thẳng cơ học và giảm sinh nhiệt, đồng thời làm cho hệ thống của bạn phản hồi nhanh hơn đáng kể. Đây là một thao tác bảo trì đơn giản nhưng có thể ngăn ngừa hư hỏng lâu dài cho ổ cứng của bạn.
6. Không Theo Dõi Sức Khỏe Ổ Đĩa Thường Xuyên
Bạn không thể đợi cho đến khi ổ cứng bắt đầu phát ra tiếng “click” đáng sợ rồi mới kiểm tra sức khỏe của nó – lúc đó thì đã quá muộn.
Ổ cứng HDD được tích hợp công nghệ Tự Giám Sát, Phân Tích và Báo Cáo (SMART – Self-Monitoring, Analysis, and Reporting Technology), giúp theo dõi các chỉ số quan trọng như nhiệt độ, tỷ lệ lỗi và số lượng sector đang chờ xử lý. Các chỉ số này có thể tiết lộ các vấn đề trước khi xảy ra sự cố nghiêm trọng, miễn là bạn theo dõi chúng.
Bạn có thể kiểm tra sức khỏe ổ đĩa của mình bằng CrystalDiskInfo, một tiện ích miễn phí hiển thị dữ liệu SMART ở định dạng dễ hiểu. Khi bạn thấy các dấu hiệu cảnh báo, chẳng hạn như số lượng sector được phân bổ lại (reallocated sectors) tăng lên hoặc nhiệt độ tăng cao, đó là lúc bạn cần sao lưu dữ liệu và cân nhắc thay thế ổ đĩa mới.
CrystalDiskInfo hiển thị tình trạng ổ đĩa HDD ở mức cảnh báo
Việc bỏ qua việc theo dõi sức khỏe ổ đĩa có thể dẫn đến việc mất tất cả dữ liệu mà không có bất kỳ cảnh báo nào. Ngoài CrystalDiskInfo, có rất nhiều công cụ miễn phí khác giúp bạn biết được liệu ổ cứng của mình sắp hỏng hay không, mang lại thời gian quý báu để bạn sao lưu dữ liệu.
Các thói quen trên có vẻ nhỏ nhặt, nhưng chúng đang âm thầm phá hủy ổ cứng HDD của bạn mỗi ngày. Chỉ những thay đổi nhỏ trong cách bạn đối xử với ổ cứng có thể kéo dài tuổi thọ của nó thêm nhiều năm và giúp bạn tránh khỏi việc mất đi những dữ liệu không thể thay thế. Hãy áp dụng ngay những lời khuyên này để bảo vệ “người bạn đồng hành” công nghệ của mình!
